Gebelik takiplerinde ve özellikle riskli gebeliklerde fetüsün mevcut durumunu ve olası tehlikeli durumları anlamak için fetal iyilik halini takip etmek gerekir. Riskli durumlar; kronik bir risk veya akut bir risk olabilir ve hemen müdahale etmek gerekebilir. Bunu anlamak için fetüsteki bazı belirtilere bakmak ve bazı testleri yapmak gerekir. Fetal büyüme ve amnios sıvısı genellikle uzun dönem fetüs hakkında bilgi verir, ayrıca akut riskli durumları değerlendirdiğimiz fetal biyofizik profil,Nst, ve doppler gibi testler vardır.
Fetal büyüme: Fetal büyümenin değerlendirilmesi için gebelik haftasının doğru bilinmesi gerekir, bu, ilk trimesterde Crl ölçümü daha sonraki trimesterlerde fetal biyometri ile değerlendirilir. Bebeğin kilosu içinde fetal biyometrik ölçümler yapılır. Bunlar; Bpd (baş çapı),Hc (baş çevresi),Ac (karın çevresi, en önemlisidir) ve Fl (femur uzunluğudur) dir.
Eğer fetüs haftasına göre 10. persantilin altında ise fetüs haftasına göre küçüktür , bu fetüs, yapısal olarak normal ve hiçbir riski olmayan bir fetüs olabilir (Sga) veya İubk (intruterin büyüme kısıtlılığı) olabilir. İubk perinatal morbidite / mortalite riski ile beraberdir. İubk de plasental yetmezlik fetüse glikozun az gitmesine neden olur ve bu karaciğerde glikojenoliz sonucu abdominal çevre ve kilonun azalmasıyla sonuçlanır, bu asimetrik büyüme kısıtlılığı İubk nın önemli bir bulgusudur.
Amniyotik sıvı: Bu sıvı fetüste iki şekilde değerlendirilir ve yarı kantitatiftir. Birincisi ASİ (Amniotik sıvı indeksi) diğeri de MVC (maksimum vertikal cep). Ası-5/20 mm, mvc-5/8 mm normal kabul edilir.
Amnios sıvı volümü, fetal kardiyovasküler iyiliğin göstergesidir. Normal plasentasyon ve normal kardiyak output olduğunda böbrekler iyi perfüze olur ve idrar çıkışı normaldir, hipoksemide ise kan redüstribe olur ve daha çok hayati organları perfüze etmeye yönelir. (Beyin, kalp, timus, plasenta). Bu, beyin koruyucu etki diye de anılır ve bunun sonucu böbreklerde az kan geçişi olur ve idrar çıkışı azalır-Oligohidroamniyos. Bu etkinin görülmesi için gereken zaman üç hafta civarındadır. Akut etkiyi fetal biyofizik profil, doppler ve nst daha iyi yansıtır.
Biyofizik profil: Burada yaklaşık 30 dakikada 5 parametre kontrol edilir ve bunların duyarlılığı oldukça iyidir ama pratik kullanımda nadiren uygulanır çünkü uzun zaman alır ,ayrıca alternatif yöntemler daha kolaydır.
Biyofizik profilde fetal solunum hareketi ,gros vücut hareketi, fetal tonus, amniyotik sıvı ve fetal monitör ( Nst) değerlendirilir. Her birine 2 puan verilir 10 üzerinden 6 şüpheli ve daha azı ise anormaldir.
Normal bir biyofizik profil neredeyse hiçbir zaman fetal asfiksi ile beraber değildir , bunun aksine anormal bir biyofizik profil ise fetal asidemi için yüksek riski gösterir. Önce torasik hareketler kaybolur (solunum hareketi), sonra tonus ve son olarak da gros gövde ve omurga hareketi kaybolur.
Doppler: Plasenta ve fetal dolaşım doppler ile değerlendirilir, bunlar umblikal arter, umblikal ven, Mca (midcerebral arter) ve ductus venosustur.
Umblikal arterde gebelik haftası ilerledikçe diastolik akım artar ve sistolik / diastolik oranı düşer bu genellikle 28. haftadan sonra üçün altında seyreder. Normal şartlarda umblikal arter s/d oranı Mca s/d oranından her zaman azdır, bunun tersine çevrilmiş olması beyin koruyucu etkiyi gösterir ve fetal asfiksinin diğer parametreleri ile beraber hızlıca değerlendirilmeyi gerektirir.
Umblikal arterde direnç artışı, diastolik akım yokluğu ve ters diastolik akım (sırasıyla) acil durum belirteçleridir.Ayrıca umblikal vende pulsatil akım da artmış sağ atrial basıncı yansıtır, ductus venosusta ters A dalgası da aynı şekilde artmışsa sağ atrial basıncı gösterir, bunlar asfiksiye gitme riski belirteçleridir.
NST: Elektronik bir monitörle fetüsün kalp seslerini ve fetüs hareketine kalp sesinin nasıl cevap verdiğinin inceleyen testtir. Bu sesler kardiyotokografi cihazında kaydedilir ve incelenir. Bu cihazda aynı zamanda uterus kasılması da kontrol edilir ve buna karşı kalbin verdiği cevap da değerlendirilir. Bu testin çalışma prensibi fetüsün hareketi ile fetal kalp ritmi arasındaki ilişkinin incelenmesine dayanır. Fetal hareketlere karşı fetüs kalbinin hızlanması beklenir, o olmuyorsa fetüs uykuda olabilir veya oksijensiz kalmış olabilir gibi ihtimaller göz önünde bulundurulur. Nst güvenilir ve invaziv olmayan bir testtir, ayrıca anne ağrılarının olup olmadığı da takip edilir. İki tane probu vardır, bir tanesi annenin ağrılarını takip eder diğeri de bebek kalp hareketlerini kaydeder.
Hamilelere 32. haftadan itibaren uygulanır, eğer riskli durum varsa veya ağrılı gebe ise daha önceden de uygulanabilir. Bu süre yaklaşık 20 dakika olarak belirlenir.
Nst de kalp hızı normal 120-160 arasında değişir,bebeğin hareketleri ile kalp atım hızında artış (15 saniye süren ve bazal hızdan 15 atımlık hızlanma) olduğu durumlar 20 dakikada 2 kez oluyorsa nst reaktiftirir denir, aksi halde nonreaktif denir.
Nst fetal iyilik halının değerlendirilmesinde kullanımı kolay ve etkili bir tetkiktir, riskli gebeliklerde hem sık olarak kullanılır hem de diğer gebelere göre daha sık uygulanır. Ayrıca nst modifiye biyofizik profil olarak, amnios sıvısı ölçümü ile beraber kolaylıkla uygulanabilir yöntemdir. Doğuma yaklaştıkça veya gün aşımlarında kullanım sıklığı artar. Nst de 40 mmhg ve üzerindeki ağrı artışları ve 20 dakikada üç düzenli sancı varsa doğum başladı diye düşünülür.
